A fenda dixital impacta na educación

Non todos os estudantes poden acceder a Internet para seguir o curso escolar nin todos os que acceden fano  en igualdade de condicións 

En España, a declaración do estado de alarma debido ao COVID-19 tivo como consecuencia o peche dos centros escolares de todo o país, polo que máis de dez millóns de estudantes de todos os niveis tiveron que cambiar o pupitre por unha pantalla de ordenador ou unha tablet. O proceso de aprendizaxe deixou o centro escolar para situarse nos fogares.

Un acceso universal?

Segundo datos do Instituto Nacional de Estatística, nove de cada dez fogares españoles ten acceso a Internet; no caso dos fogares con nenos, esta porcentaxe ascende ao 97%. 

Con todo, se non fixamos o tramo de ingresos máis baixos (900 euros mensuais netos ou menos), o 9,2% dos fogares con nenos carecen de acceso a Internet, o que representa que preto de 100.000 fogares non poden conectar á rede. Por outra banda, unicamente o 0,4% dos fogares con maiores ingresos (máis de 3.000 euros netos ao mes) non teñen acceso a Internet. 

Polo tanto, a fenda dixital é agora tamén educativa. Para coñecer máis sobre esta situación e o seu impacto na infancia e a adolescencia, contactamos con centros educativos da nosa rede de escolas colaboradoras e centros referentes en educación en dereitos para coñecer como viven esta situación diferentes familias.

O reto dos centros educativos para acercar a fenda

Mariví Terrón, xefa de estudos do CEIP Cristobal Colón de Madrid, asegura que “nós desde o primeiro día estamos a traballar coas familias xa que temos varias canles de comunicación: grupos de Telegram (Para todas as familias) por niveis; os profesores teñen una canle a través da cal envían as tarefas, vídeos, ligazóns; outros profesores teñen plataformas como ClassDojo, que permite comunicación mediante un chat e envío de vídeos. Os pais poden comunicarse por correo electrónico tamén co centro para dúbidas ou outras cuestións”.

Neste centro educativo, o profesorado e as familias manteñen, polo xeral, un contacto fluído a través das diferentes canles de comunicación previamente existentes. Para Mariví, polo tipo de alumnado do centro, considera que ter un ordenador na casa é un privilexio: “O noso alumnado maioritariamente conectarase a través do móbil dos pais ou do ordenador. Pero hai unha porcentaxe (Non sei dicirche cal) que seguramente non fará nada, por falta de interese, por non estar nas canles de comunicación, ou porque os pais non poden axudarlles”.

“Algunha familia protestou dicindo que eles non son profes e que non podemos pretender que sigan o ritmo habitual, ademais que eles traballan”, se lamenta Mariví. A fenda xa non é soamente dixital. Nunha situación excepcional de emerxencia coma esta, na que as escolas permanecen pechadas, deben existir plans sólidos encamiñados a garantir a continuidade da aprendizaxe, incluíndo medidas para a educación a distancia e o acceso  a servizos esenciais para todos os nenos, nenas e adolescentes. 

Ordenador, tablet, móbil: Non é o mesmo

Segundo un estudo do Comisionado de Infancia, un de cada cinco nenos do primeiro cuartil de renda vive nun fogar sen ordenador (20%), en comparación co 0,9% do cuarto cuartil de renda: a falta de acceso a un ordenador é case 20 veces maior nos fogares máis pobres. Ademais, no cuartil máis baixo de ingresos, menos da metade dos fogares con nenos e nenas (48%) teñen acceso a unha tablet. Segundo a enquisa do INE, todos os fogares que reportan ter unha tableta teñen, ademais un ordenador, polo que parece que este dispositivo é aínda complementario. 

As familias máis vulnerables teñen un acceso case universal á televisión e ao teléfono móbil, por iso as iniciativas postas en marcha a través destas canles chegan practicamente a toda a poboación. Con todo, vense moito máis limitadas no caso de ordenadores e tabletas, a pesar de que estes son dispositivos máis axeitados para o estudo que o propio móbil. Este acceso desigual a dispositivos dixitais redunda en que un de cada cinco nenos e nenas dos fogares menos avantaxados, non teña acceso a un ordenador no que poder facer os deberes, alerta o Comisionado contra la pobreza infantil.

Alternativas educativas para momentos críticos

No CEIP Pedro Simón Abril de a Liña da Concepción (Cádiz) están en contacto con case todas as familias do centros, cóntanos José Manuel Márquez. Neste centro educativo utilizan as ferramentas dixitais e as redes sociais para seguir traballando o seu proxecto de intelixencia emocional, o cole das emocións. Trátase dunha iniciativa que busca apoiar ás familias con materiais e actividades sobre como afrontar o medo ou o enfado, entre outras situacións. A xestión emocional dos nenos, nenas e as súas familias resulta agora de vital importancia.

José Manuel comenta que a comunicación coas familias máis vulnerables é agora máis complicada debido á falta de medios dixitais, e tamén, pola escasa implicación ou interese dalgunhas familias. A pesares destas dificultades, o profesorado realiza un maior esforzo para comunicarse con determinadas familias a través do teléfono móbil, transmitindo pautas de traballo cos nenos.

“A prioridade destas familias é comer”

En Málaga, no CEIP Manuel Altolaguirre viven unha situación parecida. Miguel Ángel Muñoz, director deste centro educativo situado na barriada malagueña de Palma-Palmilla, cóntanos que o obxectivo principal do equipo docente é que o alumnado non perda os seus hábitos: que manteñan as súas actividades de lectura e escritura. Miguel Ángel considera que agora non é oportuno sobrecargar de tarefas ás familias, xa que a actual situación é xa o suficientemente estresante

Neste colexio malagueño utilizan diferentes ferramentas para comunicarse co alumnado, por exemplo a través dun blblog de recursos educativos e de diversas aplicacións e redes sociais, como Zoom, Facebook, Instagram ou Twitter.

O gran reto é chegar ás familias máis vulnerables, tanto aquelas que non poden como ás que non queren acceder a estas ferramentas dixitais. “A prioridade destas familias é comer” di o director do centro. Este colexio reparte comida dúas veces á semana para 114 familias. Aproveitando a entrega destas bolsas con alimentos, o centro prepara e entrega unha folla de actividades para que os estudantes poidan continuar na casa coa súa aprendizaxe.