Cuestiones relevantes

UNICEF, ao igual ca outras axencias e organizacións humanitarias, ten unha política moi estrita en relación ás doazóns de materiais en especie debido ás diversas implicacións que poden xurdir.

A xestión de provedores e compras de UNICEF Internacional realízase de forma centralizada desde a nosa Central de Subministracións situada en Copenhague, segundo determinados procedementos e especificacións que aseguran a mellor operación loxística e a maior eficiencia no uso dos recursos. UNICEF España non intervén nese procesos.

Na páxina web www.unicef.org está publicada a información e requisitos necesarios relativos á xestión de subministracións, incluíndo os pasos para acceder aos procesos de selección de provedores a través da web do United Nations Global Marketplace.

A mellor forma de canalizar a axuda nestes momentos é a través de doazóns económicas, xa que nos permiten achegar axuda urxente, adquirir de forma rápida e segura as subministracións necesarias que cumpran os estándares humanitarios e envialas á poboación afectada.

Máis información:

• Sobre doazóns en especie
• Doazóns de empresas a UNICEF
• Posicionamento AECID

Nestes momentos, descoñécese o número total de nenos e nenas provenientes de Ucraína que están a entrar no noso país, xa que non se facilitou unha cifra oficial. Hai que ter en conta que moitas entradas están a producirse a través das fronteiras terrestres e, por tanto, está a ser complicado realizar un control pormenorizado.

Con todo, por agora, o número de nenos e nenas que chegou é reducido en comparación coas cifras que se manexan nos países limítrofes. O número de familias que chegue ao noso país variará moi probablemente día a día, a medida que o fluxo de refuxiados avance.

Moitos nenos en tránsito, tanto dentro como fóra de Ucraína, non están acompañados ou se viron separados dos seus familiares. Á súa vez, preto de 100.000 nenos vivían en institucións ou internados en Ucraína cando empezou a escalada da crise e case a metade teñen discapacidade.

Cando estas institucións tratan de trasladar aos nenos aos países veciños en busca de seguridade, é esencial que se tomen medidas no interese superior do neno, e que poida garantirse o consentimento dos seus pais ou persoas responsables deles.

Trasladar aos nenos a un lugar seguro non debe impedir a posibilidade dunha reunificación familiar no futuro. Baixo ningunha circunstancia débese separar a familias como resultado dunha recolocación ou movementos de evacuación.

Os nenos sen atención parental están nun risco maior de sufrir abuso, violencia e explotación. Para as mulleres e nenas, sobre todo as que viaxan soas, a violencia de xénero –que inclúe trata para a explotación sexual- é un perigo real.

A medida que as familias se moven cara a e nos países veciños en busca de protección, poden atopar dificultades para identificar axuda de confianza.  

Hai miles de voluntarios dando apoio e orientando aos refuxiados nos puntos fronteirizos. Pero a avalancha de atención, especialmente entre voluntarios sen rexistrar, tamén dá cobertura a grupos violentos e ilícitos, como traficantes ou tratantes, que se fan pasar por “bos  samaritanos”.

Moitos refuxiados –a gran maioría, nenos e mulleres- chegan aos países veciños baixo unha presión inimaxinable. Están famentos, exhaustos e angustiados. Poida que non falen a lingua local. 

E, entre o caos e a confusión, pódenselles achegar, sen que eles sáibano, particulares ou redes criminais que non busquen conectarlles cos servizos esenciais (rexistro gobernamental, refuxio, atención sanitaria, educación e outros), senón abusar da súa vulnerabilidade. 

Distinguir ás boas persoas dos que buscan un beneficio persoal pode ser imposible nesas circunstancias.

Se es un voluntario non rexistrado dando axuda, segue estas pautas de protección se te atopas a un neno que está só:

• Non asumas que está perdido. Verifica que non está acompañado ou que quedou separado da súa familia. Non separes a un neno dos seus pais, irmáns ou outros parentes cos que estivese a viaxar.
• Dado que o coidador podería estar preto, pregunta aos refuxiados das inmediacións se coñecen ao neno. Non o deixes. A menos que haxa un perigo inminente, queda nun lugar co neno ata que poidas pescudar o paradoiro do seu coidador e garantir que queda en boas mans.
• Baixo ningunha circunstancia deixes ao neno con outro voluntario. Non aceptes axuda doutros voluntarios que se ofrezan a acompañarlle a un lugar seguro.
• Se, tras seguir estes pasos, crees que el non está só ou foi separado da súa familia, pregúntalle o seu nome, idade, cidade de procedencia e información sobre a súa familia. Rexistra calquera información adicional que poida axudar ás autoridades na identificación e reunificación familiar. Se o neno non pode proporcionar esa información, pregunta a outros refuxiados que viaxasen preto del o que saben.
• Mantén a roupa e pertenzas do neno con el en todo momento. Isto podería axudar ás autoridades para atopar á familia.
• Contacta cunha autoridade competente –o goberno municipal, a policía fronteiriza ou os servizos consulares de Ucraína no país de acollida. Comparte a localización e información do neno, e segue as instrucións da autoridade. Non deixes ao neno.
• Non compartas información do neno con ninguén máis, á parte das autoridades.
• Explica ao neno que vai pasar a continuación. Non lle prometas que atoparás aos seus pais. Isto podería causarlle maior confusión e estrés se, no canto de ir cos seus pais, termina en mans da autoridade competente ou dos servizos de protección infantil.
• Non lle deixes ata que estea en boas mans, coa autoridade competente ou cos traballadores de protección. Non lle deixes con ninguén máis.

A chegada dos nenos e nenas que estean sós debe coordinarse co sistema de protección da infancia do país de orixe ou países limítrofes que o identificaran, co fin de garantir a súa protección.

En España, a competencia para o acollemento de nenos e nenas sós está atribuída ás comunidades autónomas, o sistema oficial de protección da infancia. Por tanto, calquera persoa interesada no acollemento de nenos sós ten que dirixirse á Consellería da comunidade autónoma encargada de familia, infancia ou asuntos sociais. Esta é a mellor forma de asegurarse que a información é veraz e que as iniciativas que están a xurdir están coordinadas pola autoridade competente.

O acollemento realízase seguindo un procedemento regulado que, dada a súa complexidade, demora un tempo considerable para asegurar os dereitos e necesidades do neno ou da nena. Ademais, hai unha serie de requisitos fundamentais que hai que ter en conta:

1. O neno ou nena debe estar en situación de desamparo confirmada, sen que queden dúbidas sobre iso, é dicir, debe estar privado da debida protección, atención e coidado. Dadas as características desta emerxencia en concreto, unha opción é aplicar a figura da garda de feito, que permite unha protección inmediata, sempre baixo a supervisión da administración competente.
2. Aplícase o principio do interese superior do menor para garantir que a mellor decisión para ese neno, nese caso en concreto, consiste en buscar unha familia de acollida noutro país, neste caso o noso. Con todo, a autoridade competente pode decidir unha medida de protección distinta, como é o acollemento residencial, isto é en centros ou residencias sustentados por fondos públicos.
3. É imprescindible determinar que as familias de acollida son idóneas e que se segue o proceso que determinan as entidades de protección de cada comunidade autónoma. As medidas permanentes non son aconsellables, porque se debe tentar a reunificación familiar no caso de que haxa sobreviventes tras a guerra. 

Máis información:

• Acoller un neno de Ucraína 

A adopción internacional non debería ter lugar durante ou inmediatamente despois dunha emerxencia. Os nenos e nenas poden ter familiares que sobrevivan e é prioritario lograr a súa reunificación. 

Nestes contextos, ademais, as autoridades recoñecidas non adoitan controlar todo o territorio nacional e o funcionamento das estruturas xudiciais e administrativas adoita interromperse ou sufrir duras limitacións. Os documentos e procesos necesarios resultan practicamente imposibles de garantir. 

En canto ao acollemento familiar dos nenos que chegan sen a compañía de adultos referentes a España, todo depende do que a autoridade de protección da infancia considere que é o máis recomendable para eles, despois de avaliar o seu interese superior. 

Podería decidir un acollemento familiar ou residencial, pero debe ser unha medida de carácter temporal. As medidas permanentes non son aconsellables, porque se debe tentar a reunificación familiar no caso de que haxa sobreviventes tras a guerra. 

Con todo, a lei española prevé a avaliación periódica da medida de protección, para garantir que se adapta ás circunstancias de cada neno en todo momento. 

Sexa cal fose a medida de protección, debe garantirse un ambiente próximo e o acompañamento, para que se atendan as necesidades específicas dos nenos afectados por conflitos armados. Ademais, é importante manter o contacto coa comunidade ucraína en España.

O proceso de acollida a familias provenientes de Ucraína realizarase seguindo o procedemento regulado e liderado pola Dirección Xeral de Programas de Protección Internacional e Atención Humanitaria en coordinación coas comunidades autónomas, autoridades locais e entidades sociais especializadas.

Son estas últimas as que acostuman informar nas súas canles de comunicación sobre as necesidades e posibilidades de colaboración e ás que se poden dirixir as persoas e grupos que queiran manifestar a súa solidariedade e axuda coas familias ucraínas desprazadas.

O Ministerio de Inclusión habilitou unha páxina con información sobre como colaborar cos afectados pola guerra en Ucraína. Algunhas comunidades autónomas tamén publicaron información sobre diferentes vías de colaboración.

En caso de que se produza a chegada dun número moi elevado de familias ucraínas, é moi importante ser conscientes de que, ademais de afrontar traumas asociados á guerra e ás despedidas dos seres queridos, terán sentimentos de desarraigamento e necesidades de integración na sociedade de acollida.

Os nenos e nenas ucraínos, en cuestión de días ou semanas, veranse obrigados a adaptárense a un novo contorno, idioma, costumes e cultura. Por isto, será moi importante amosar unha actitude de acollida en veciñanzas e escolas, e estar atentos ás peticións de colaboración que se lancen desde concellos ou centros educativos, que teñen un rol esencial na articulación da acollida e na prestación dos servizos esenciais.

Segundo a información dispoñible neste momento dos nosos equipos no terreo, a metade dos refuxiados que están fuxindo de Ucraína son menores de idade e a maioría deles viaxan acompañados de adultos. Moitos estano facendo coas súas nais, pero hai nenos e nenas que están con outros adultos de referencia (por exemplo, tíos ou amigos) porque os seus pais optaron por quedar no país. Podería haber tamén nenos non acompañados que viaxen sós.

Con estes desprazamentos masivos aumentan exponencialmente os riscos de violencia, trata, explotación e abuso para a infancia. Por isto, é fundamental que se reforcen os mecanismos de protección da infancia en todas as etapas do camiño. Tamén en España. Ademais, é importante tamén que reciban atención psicosocial (dadas as situacións traumáticas vividas) e acompañamento para unha axeitada inserción lingüística, educativa e social.

Todas as persoas que proceden de Ucraína teñen dereito a pedir asilo, pero a Unión Europea chegou a un acordo para conceder protección temporal de forma automática aos cidadáns ucraínos desprazados, permitíndolles viaxar con liberdade dentro da Unión, instalarse en calquera país membro, buscar emprego e acceder a asistencia médica, protección social e educación. Este acordo activarase por un ano, prorrogable a tres.

Se non teñen medios económicos suficientes, teñen dereito a ser atendidos durante un número de meses no Sistema de Acollida a Refuxiados que xestiona o Ministerio de Inclusión, Seguridade Social e Migracións.

Non obstante, un número importante das familias ucraínas que cheguen poderían ser acollidas polas súas propias redes familiares nos seus domicilios.

España xa está dando pasos para implementar esta normativa e evitar un retraso excesivo na xestión de expedientes. 

Un reto importante será evitar que se xeren barreiras de acceso a dereitos básicos (como ir ao colexio, obter a tarxeta sanitaria ou acceder á protección social). Por isto, será crucial tamén garantir que as familias contan con información e apoio para poder realizar os trámites necesarios.

Por último, hai que ter en conta que se os nenos e nenas ucraínos chegan sós, serán atendidos polas entidades públicas de protección das comunidades autónomas, en familias acolledoras ou centros residenciais. Haberá que prestar atención á súa situación de especial vulnerabilidade, xa que viviron situacións traumáticas, encóntranse fóra do seu contexto habitual e carecen de referentes, o cal aumenta o risco de ser abusados ou explotados.

O sistema de protección da infancia en España presenta varias carencias e enfróntase a numerosos retos. Para brindar a mellor atención e protección posibles aos nenos e as nenas ucraínos será necesario o seu fortalecemento: en recursos humanos e materiais, capacitación e formación específica para atender a infancia refuxiada.

As imaxes que nos chegan do sufrimento e a devastación producida por calquera catástrofe ou conflito amósannos o horror físico e psicolóxico que afrontan as vítimas. Estas imaxes teñen un forte impacto para a sociedade e son especialmente duras para os nenos e nenas.

Estas son algunhas claves que poden axudar a nenos e nenas a comprender e asimilar a existencia de conflitos ou catástrofes humanitarias:

1. Busca tempo e espazo para compartir o que estamos sentindo

• Pais e nais poden apoiar aos seus fillos deixándolles expresar os seus sentimentos sobre o conflito ou catástrofe, dicíndolles que é normal sentírense preocupados ou tristes. Hai que asegurarlles que son queridos e que serán protexidos se algo malo ocorre algunha vez.
• É necesario estar dispoñibles para eles e darlles tempo e atención adicional nos días despois, non só para falar do conflito ou catástrofe, senón tamén para outras conversas, ou só para pasar o tempo.

2. Non todos respondemos igual, aínda que sintamos o mesmo

• A idade dos nenos e nenas inflúe moito na súa maneira de recibir e responder ante esta situación. Por exemplo, aos catro anos amosará a súa preocupación querendo durmir na cama dos pais, con oito anos tentará non ir ao colexio (quizais dicindo que se encontra mal) e na adolescencia discutirá máis do normal cos seus pais.
• Recrear o conflito ou catástrofe con xogos é unha maneira de que os nenos máis pequenos poidan desenvolver un sentido de control e minimizar a súa ansiedade sobre un acontecemento potencialmente traumático, do mesmo modo que un adulto charla e comparte a súa experiencia con outros.

3. Hai noticias que non son aptas para nenos

• Os pais e nais deben ter coidado coa exposición dos seus fillos ás noticias sobre desastres naturais ou conflitos nos medios de comunicación. Escoitar ou ver noticias impactantes pode causar trauma adicional e/ou insensibilizar a un neno ou nena sobre cuestións violentas e as súas consecuencias.
• É importante tamén axudar a nenos, nenas e adolescentes a procesar as noticias que reciben dun acontecemento deste tipo. Os adultos debemos axudalos a expresaren os seus medos e, posteriormente, recordarlles que a maioría da xente que os experimenta sobrevive, incidindo en que nese momento están seguros.

4. Se o conflito ou catástrofe son moi próximos: apoio especial

• Cando o conflito ou catástrofe son próximos ou afectan directamente a unha familia as reaccións poden durar moito tempo despois do feito. Un asesoramento psicolóxico para un neno, nena ou adolescente inmediatamente despois pode reducir os efectos negativos a longo prazo.

Nos nosos centros educativos hai nenos e nenas de orixe rusa ou ucraína. Comparten cultura, tradicións e moitas palabras, entre elas a palabra "Paz". A xeopolítica internacional estaos enfrontando, pero isto non ten por que trasladarse ás aulas e os barrios.

Propoñemos algunhas ideas para abordar esta cuestión a nivel educativo desde unha perspectiva de clima escolar e saúde mental:

• Coida a saúde mental
• Menos datos, máis empatía e comprensión
• Aborda o tema con rapidez
• Aborda o tema con discreción
• Aborda o tema con transparencia
• Controla as murmuracións e o bullying

Máis información:

• O papel da administracións educativas: recomendacións e propostas
• Claves de dereitos de infancia para a inclusión de estudantes ucraínos
• Paz dise igual en ucraíno e en ruso

A ucraína é a décimo cuarta nacionalidade en termos de poboación estranxeira en España.

É fundamental garantir o benestar de todos os nenos e nenas ucraínos e frear calquera posible situación de discriminación.

Non debemos esquecer que, unha vez no país de acollida, a infancia refuxiada ten que afrontar as dificultades de integrarse nun novo país, aprender o idioma e, en ocasións, enfrontarse á discriminación. Debemos recordar que cada neno ou nena merece protección, atención e toda a axuda e os servizos necesarios para saír adiante, e hai que prestar unha atención especial á infancia vulnerable, entre a que se encontran os nenos e nenas refuxiados e migrantes.

Podemos transmitir estas mensaxes na nosa contorna e redes de comunicación para evitar calquera caso de discriminación.

Os gobernos locais tamén teñen moito que facer á hora de garantir unha inclusión exitosa de persoas refuxiadas. Por exemplo:

• Adoptar medidas para garantir o acceso dos migrantes e refuxiados aos servizos públicos tendo en conta consideracións culturais, de idade e de xénero. Reforzar os servizos de interpretación e a información adaptada á infancia.
• Garantir a coordinación dos servizos municipais dirixidos á infancia co Ministerio de Inclusión, Seguridade Social e Migracións, as Consellerías das comunidades autónomas (Educación, Sanidade e Familia/Infancia) e entidades sociais expertas para asegurar contornos protectores da infancia nos dispositivos de acollida a refuxiados, así como unha correcta identificación de necesidades: apoio xurídico, apoio psicosocial, acceso á vivenda e protección social, inclusión laboral, escolarización, asistencia sanitaria e ocio, deportes e tempo libre, fundamentais para la xestión do estrés post traumático.
• Promover iniciativas sociais para combater a discriminación, o racismo e a protección dos dereitos humanos no municipio, incluídas as campañas de comunicación externa ou ferramentas de comunicación interna e formación de funcionarios.
• Xerar espazos de convivencia, con enfoque de interculturalidade, onde se promova a cultura de paz e a non discriminación.

Máis información:

• Como abordar a situación desde o ámbito local

Cando o benestar psicosocial vese interrompido por unha guerra ou crise humanitaria, pode provocar un impacto no desenvolvemento psicolóxico e social dos nenos, nenas e adolescentes.

Cada un responde de forma diferente a situacións difíciles, algunhas destas son reaccións normais ao principio, se non remiten en 1 mes aproximadamente, é cando se debe acudir a un profesional experto e/ou ao seu Centro de Saúde de Atención Primaria.

Os familiares e coidadores están a vivir a mesma situación de crise humanitaria, polo que tamén é común que experimenten reaccións diversas. Nestes casos, coidarse a un mesmo non é egoísta, de feito, é responsable. Significa poder seguir sendo eficaz para axudar a outros.

Para axudar aos nenos e adolescentes a sentirse seguros e protexelos de danos maiores, ofrecémosche unha serie de recomendacións en función da idade: www.unicef.es/infancia-refugiada