Eskola bakoitza, aterpe bat

Gure ikasgeletan ukrainar ikasleak sartzeko haurren eskubideei buruzko gako batzuk.

Bi nerabe gela batean liburuxka bat irakurtzen
Ukraina, 2019: bigarren hezkuntzako bi ikaslek pertsonen aurkako minei buruzko informazioa duen UNICEFen jarduera batean parte hartzen. Argazkia egindako unean, herrialdearen ekialdean bizi ziren, eta beren herriaren inguruan mina askoz inguratuta zeuden, Donbaseko gatazkaren ondorioz.

Ukrainako ikasleak gure ikastetxeetara iritsi ahal izateak erronka handiak dakarzkigu, eta haurren eskubideen ikuspegitik egin behar diegu aurre. Ikasturtea hasita dagoela hasten diren haur eta nerabeak ez ezik, bestelako hezkuntza- eta kultura-testuinguru batetik datoz eta oso bizipen dramatikoak izan dituzte. Argibide batzuk ematen ditugu prozesua inklusiboa izan dadin, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenean jasotako eskubideetako batzuk aztertuz.
 

1. Hezkuntzarako eskubidea 
2. Babeserako eskubidea
3. Osasunerako eskubidea
4. Identitaterako eskubidea
5. Familiarako eskubidea
6. Parte hartzeko eskubidea
7. Jokorako eskubidea
8. Garapenerako eskubidea
9. Berdintasunerako eskubidea

1. Hezkuntzarako eskubidea 

Haur eta nerabe errefuxiatuek modu malkartsuan eten dute beren hezkuntza zenbait astez. Gainera, azken ikasturteetan eskolen itxierak izan dira nagusi COVID-19agatik, urrutiko hezkuntzagatik (batzuetan baliabide gutxirekin) eta, herrialdeko zenbait zonaldetan, indarkeria armatuaren gertakariengatik.

Ikasgeletara itzultzean, hainbat erronkari egin behar izaten diete aurre: ingurune ezezaguna, gizarte-harreman berriak, berena ez bezalako hizkuntza bat eta ikasten ari zirenaren antza ez duen curriculum bat. Ikuspegi orokorrak, metodologiak edo ikastetxeko dinamikak ere arrotzak gerta dakizkieke. Hezkuntza intentsiboa eta pertsonalizatua jasotzen ez badute, litekeena da horietako batzuek ikasketak uztea.
 

Aukerak:

• Ukrainako hezkuntza-sistemari buruzko informazioa jaso: Hezkuntza eta Lanbide Heziketako Ministerioak mailen eta kalifikazioen korrespondentzia-taula bat du, gida gisa erabil dezakezuna. Ukrainako Hezkuntza Ministerioaren eskumen-esparrua ere kontsulta dezakezu (ingelesez). Oro har, curriculumak badu antzik gure hezkuntza-sistemaren curriculumarekin, desberdintasun logikoak ditu hizkuntza eta historia bezalako gaietan. Irakasgaien asteko banaketaren adibideak kontsulta ditzakezu UNESCOren Hezkuntzaren Munduko Datuen azken txostenean (2010, ingelesez).
• Arreta berezia jarri hizkuntza-murgilketan eta bilatu zure udalerrian edo hezkuntza-sailean dauden laguntzak. Era berean, garrantzitsua da beren jatorrizko hizkuntza ikasten aurrera egin ahal izatea, beren herrialdera itzultzean beharko dituzten ezagutzetan aurrera egiten jarraitu ahal izan dezaten.

2. Babeserako eskubidea

Otsailaren 24a baino lehen ihes egin zutenek deserrotzearen, tristuraren eta kezkaren zama gainean daramatela kontuan hartu, baina ondoren ihes egin duten haurrek ikusi eta bizi izan dituzten gauza batzuen lekuko zuzenak ez dira izan, bai Ukrainan, bai igarobidean ikusitakoak. Zure ikasgelara traumak dituzten eta hezkuntza-sistemaren barruan eta kanpoan laguntza berezia behar duten ikasleak irits daitezke.

Kontuan izan, halaber, batzuk inoren kargura ez dauden adingabeak izan daitezkeela, hemen familiarik ez dutenak, eta haien ingurune babeslea are hauskorragoa dela, eta horrek arrisku handiagoak eragiten dizkiela.
 

Aukerak:

• Zure ikastetxean babes-koordinatzaile bat izendatuta badago, gai horri heldu behar zaio, prebentzio-ekintzak egin ahal izateko. Informazio gehiago nahi izanez gero, kontsultatu gure Babes Koadernoa edo LOPIVIa ikastetxeetan aplikatzeko gomendioak.
• Zure ikasleek iritsi berriekiko jakin-mina, mesfidantza eta elkartasuna senti dezaketela kontutan izan, eta horiek, aldi berean, ziurgabetasuna, frustrazioa, tristura, itxaropena eta ezezagunarekiko beldurra ekar ditzaketela. Konbinazioa lehergarria izan daiteke, baita bi aldeetatik asmorik onena dagoenean ere. Ez pentsa borondate onak dena egin dezakeenik eta egoera arazotsuetarako presta zaitezte.
• Arreta berezia eskaini die diskriminazioarekiko bereziki kalteberak diren ikasleei, haien jatorria edozein dela ere. Ikasgela baten barruko aldaketa-egoeretan, taldearen dinamika sozial berriek gehien eragiten dietenak izan daitezke, baita jazarpena eta bullyinga ere.

3. Osasunerako eskubidea

Bidaia luzea eta neketsua izan da, eta iritsi berri diren batzuek osasun fisiko eta mentaleko arazoak izan ditzakete. Gai garrantzitsu batzuk, hala nola, txertaketa-egutegia, desberdinak izan daitezke Ukrainan eta Espainian, eta, era berean, COVID-19aren aurkako txertaketa-portzentaia desberdinak gure babes-neurriak aldatzea eragin dezake eskolan.
 

Aukerak:

• Informa zaitez zure osasun sailak eta udalerriak haur errefuxiatuei eragiten dien osasun-kudeaketari buruz ezarritako neurriei buruz, eta saia zaitez haien familiek horien berri izan dezaten.
• Beste herrialde batzuetatik datozen haurrek, bizi diren lehen hilabeteetan, ohituta ez dauden klimaren desberdintasunekin lotutako osasun-arazoak izan ditzakete, eta haientzat kezkagarriak izan daitezke: bero-kolpeetatik hasi eta alergietaraino. Guretzat begi-bistakoak diruditen gauzak, hala nola, eguzki-babesa, agian ez dira ardura eurentzat eta, agian, beharrezkoa izango da osasun-prebentzioko jarduerak indartzea zentroan. Eskolako erizaintza edo lehen mailako arretako zentroa erreferentzia da ikastetxean osasun-gai horri eta beste batzuei heltzeko.
• Ikasle guztien ongizate emozionalari eragin diezaiokete bai gerrako albisteek, bai ikasle berrien etorrerarekin ikasgeletan gertatzen diren aldaketek. Eskubideak, osasun mentala eta hezkuntza hezitzaileentzako gure prestakuntza-koadernoan gako erabilgarri batzuk eskaintzen dizkizugu.
   

4. Identitaterako eskubidea 

Nortasun legala

Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenean oinarritutako eskubideen ikuspegitik, identitatea haur guztiek izen bat eta nazionalitate bat izateko eta ofizialki erregistratuta egoteko duten eskubide gisa ulertzen dugu nagusiki. Eskubide hori ez betetzeak "ez existitzeko" arrisku larrian jartzen ditu haurrak agintariei begira, eta horrek erakundeen babesetik aldentzen ditu eta abusu eta esplotazio arriskuan jartzen ditu.
 

• Espero dugu gure ikasgeletara iritsi diren haurrek eskubide hori errespetatuta ikusi izana gure herrialdera igarotzean baina, edozein zalantza edo susmo izanez gero, poliziarekin harremanetan jarri behar dugu.

Identitatea autokontzeptu gisa 

Hezkuntzaren ikuspegitik, beste gai garrantzitsu bat identitatea autokontzeptu gisa lantzea da, agian osasun mentalarekin lotuago dagoena, gai administratiboekin baino, baina jorratzea garrantzitsua dena.

Gerra baten lehen uneetan, normala eta ulergarria da haur batzuek bando izaera izatea eta erresiliente izaten laguntzen dien on eta txarren edo balio nazionalen ikuspegia izatea. Hala ere, borroka-ikuspegi hori kaltegarria da taldearentzat epe ertainean, eta ahaleginak egin behar dira pertsona bakoitza gizabanako gisa ulertzen saiatzeko eta jatorriari edo egoerari lotutako etiketak saihesteko, nahiz eta pertsona horiekin identifikatu.
 

• Indartu ikasgelan modu inklusiboan sartzeko prozesua: bai Ukrainatik datozen ikasleak, bai besteak. Arreta berezia eskaini beste ikasle migratzaileei eta errefuxiatuei, halakorik badago, eta errusiar jatorrikoak direnek edo herrialdean familia dutenek jasotzen duten tratua zaindu.
• Arazoak lehen hezkuntzako bigarren ziklotik aurrera sor daitezke maizago. Tutoretzak eta hausnarketarako beste gune batzuk baliatu, besteak beste, tribalismoa, estereotipoak eta aurreiritziak edo diskriminazioa lantzeko. Gai horiei buruzko Munduko Egunak lantzea aukera ona izan daiteke ikasgelan baliagarriak izan daitezkeen baliabideak lortzeko.

5. Familiarako eskubidea

Iristen diren ikasleetako batzuk amarekin edo haiekin bidaiatzeko aukera izan duen familiako beste emakumeren batekin egongo dira, eta agian gurasoak edo anai-arrebak Ukrainan utzi dituzte. Beste batzuek bakarrik edo ezaguna den norbaitekin bidaiatu dute, eta Espainian familiako beste kide batzuek edo familia espainiarrek hartu dituzte. Beste batzuk inoren kargura ez daudela deklaratuko da, eta autonomia-erkidegoaren tutoretzapean egongo dira, babes-sistemaren barruan. Nolanahi ere, familiaren egonkortasuna bat-batean eta indarkeriaz urratu dela ikusi dute.
 

• Garrantzitsua da haien familiak eta tutoreak eskola-komunitatean sartzea, beste familia batzuk eta irakasleak haien inklusioan inplikatuz. Familien parte-hartzea funtsezkoa da eskola-giro ona sustatzeko, eta haurrak ikastetxeko edo institutuko egunerokora egokitzea errazten du.
• Familiako zailtasunak dituzten beste haur batzuekin bezala, ukimenez tratatu behar dira familiaren kontzeptuarekin lotutako egunak eta ospakizunak, batez ere txikienekin.
• Denbora igaro ahala, familia errefuxiatu batzuen zailtasun ekonomikoak nabariak izango dira, lana aurkitzea ez baita erraza izango kasu askotan. Ezagutu zure udalerrian dauden laguntza-sareak, haietara joan ahal izateko.
• Kasu batzuetan, ikasle bat zure zentroan aldi baterako egon daiteke, beste herri batean familia berriz elkartzeko zain baitago. Prest egon zaitezte aukera horretarako.

6. Parte hartzeko eskubidea

Familien eta tutoreen parte-hartzeaz gain, funtsezkoa da ikasle guztien parte-hartzea. Inklusioa bultzatzeko moduari buruzko ideia on batzuk beraiek izan ditzakete abiapuntu, eta beti da garrantzitsua haien iritziak eta beharrak kontuan hartzea.
 

• Parekoak hezteko ekimenetan hasteko edo sakontzeko aukera aztertu, ikasleek beren adinaren erreferenteak izan ditzaten eta laguntza eman diezaieten.
• Arreta jarri iritsi berri direnen beharrei: aparteko arreta eskertu dezakete edo, kasu gehiegi eginez gero, estutu egin daitezke. Galdetu edo erreparatu hitzik gabeko seinaleei edo taldeko jardueretan erakusten dituzten emozioei. Kontuz ibili zure portaerarekin sor daitezkeen itxaropenekin, komunikazioa zaildu baitezakete.
• Ez ahaztu gainerako ikasleak: bat-batean, beren taldea eta gizarte-harremanen sistema aldatu egin direla ikusi dute, eta horrek parte hartzeko modua geldiarazi edo alda dezake.

7. Jokorako eskubidea

Jolasa, kirola eta aisialdia funtsezkoak dira edozein umerentzat, baina bereziki beren osasun mentalean eta ongizate emozionalean eragina izan dezaketen une zailak bizitzen ari direnentzat. Gainera, jolasaren bidez ikastetxeko taldeetan integratzea eta loturak ezartzea erraztu daiteke, jokoak kultura- eta hizkuntza-oztopoak gainditzen baititu.
 

• Erru sentimenduak kanpo: haur batzuek senti dezakete "ez dutela merezi" atzean utzi duten egoerarekin ondo pasatzea. Pentsamendu irrazionala da, baina ulergarria, eta kontu handiz neutralizatu behar da. Taldeko gainerako kideen artean ere antzeko erreakzioa gerta daiteke, batez ere nerabezaroan: trauma batetik igaro den norbaitek triste egon behar duela eta seriotasunez jokatu behar duela pentsatzea, eta ondo pasatzen ari den pertsona bat biktima gisa sinesgarria ez dela pentsatzea. Aurreiritzi hori desagerrarazi egin behar da.
• Kontuz jokoari dagozkion dinamika batzuekin: jokoa batzuetan lehiakorra da eta tentsio handiko egoeretara eramaten du. Hori normala da, baina garrantzitsua da jazarpenik eta inolako bullyingik ez onartzea, lehia-espirituaren indarrez. Adibidez: bereizitako joko-taldeen eraketa kontrolatzen ez badugu, bizikidetza-arazoekin amaitu dezakegu.

8. Garapenerako eskubidea

Haur orok du bere gaitasunak ahalik eta gehien garatzeko eta bere potentzial osoa bizitzan lortzeko eskubidea, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenak adierazten duen bezala. Horrek esan nahi du, babes egokiarekin eta bere eskubideekiko errespetua bermatuz, haur edo nerabe errefuxiatu batek beste edozein lekutara iristeko aukera izan beharko lukeela, abiapuntuko hasierako desabantaila gaindituz.
 

• Beren herrialdetik ihes egin duten haurren biktimizazio gehigarria saihetsi, bai eta errefuxiatuaren etiketaren prebalentzia ere, egokitzeko behar den denboratik haratago.
• Ikasgelan berdintasunaren, diskriminaziorik ezaren, errespetuaren eta tolerantziaren nozioak indartu, eta inork ez dezala pentsa bigarren mailako herritar batzuk gutxiago izango direnik beren jatorriagatik, baldintzagatik edo bizitzan egoera txarrak izateagatik.

9. Berdintasunerako eskubidea

Azkenik, berdintasunerako eskubidea gogorarazten dugu; izan ere, Hitzarmenak ezartzen du haur eta nerabe guztiek eskubide berberak dituztela "inolako bereizketarik egin gabe, haurraren, gurasoen edo legezko ordezkarien arraza, kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, iritzi politikoa edo bestelakoa, jatorri nazionala, etnikoa edo soziala, posizio ekonomikoa, eragozpen fisikoak, jaiotza edo beste edozein izaera alde batera utzita".
 

Zergatik da garrantzitsua eskubide hori aipatzea? Izan ere, aurreko atalak berriro irakurtzera gonbidatzen zaitugu, Ukrainari eta beste herrialde batzuei buruzko erreferentziak burutik ezabatuz; izan ere, hemen esandakoa baliagarria da beren herrialdetik babes bila irten behar duen edozein haur edo nerabe gelan sartzeko. Orain bidezkoa da haur ukrainarrak hartzeko ahalegina egitea, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenak eskaintzen dituen berme guztiekin, eta bidezkoa izango da, halaber, egoera lazgarrietan dauden beste haur batzuek gure atea jotzen dutenean.