Komunikabideen eta haurren indarkeriari buruzko 3 hezkuntza-gako
Indarkeriazko edukiek haurtzaroan duten eragina gai eztabaidagarria da, eta ez dago erantzun bakar eta argirik. Eskubideetan oinarritutako hezkuntzaren ikuspegitik, zer egin dezakegu gazteenek indarkeria horretatik babesteko gaitasunak eskura ditzaten?
Neskato batek mugikor baten pantailari begiratzen dio serio.
"Indarkeriaren aurka nago, ongi egiteko agertzen denean,
Ongia aldi baterakoa baino ez da; egiten duen gaitza iraunkorra da."
̶ Mahatma Gandhi
Zein dira indarkeriazko edukiekiko esposizioaren ondorio nagusiak?
Ikus-entzunezko indarkeriak haurtzaroan duen eraginaz hitz egin ahal izateko, polemika sentsazionalistetatik edo zuhurtziagabekeriazko axolagabekeriatik urrun, psikologiako eta neurozientziako azterlan eta ikerketetatik abiatzen diren 3 kontzeptu gako ezagutu behar dira.
Pertsona guztiei berdin eragiten ez badie ere, eta indarkeriaren irudikapen guztiek eragin bera ez badute ere, indarkeriaren eraginpean egotearen hiru ondorio kognitibo, konduktual eta emozional aipa daitezke gutxienez, hezkuntzaren ikuspegitik garrantzitsuak direnak: sentsibilizazioa galtzea, kultibatzeko eta modelatzeko efektua.
1. Desentsibilizazioa
Indarkeriak, benetakoa edo irudikatua izan, ondorio emozional desberdinak ditu. Horietako gehienak (beldurra, haserrea, tristura, blokeoa...) egokitzaileak dira: babesten laguntzen digute. Indarkeria (benetakoa edo ordezkatua) denboran luzatzen denean, pertsonok, nahi gabe, sentsibilizazioa galarazteko joera dugu. Indarkeriaren efektu emozionala da desentsibilizazioa, eta harekin bizitzen laguntzen digu, saihestu ezin dugunean.
Desentsibilizazioak indarkeriaren aurrean izaten ditugun erreakzio naturalek eragiten diguten deserosotasunetik babesten gaitu, hala nola, tristuratik, ezintasun-sentsaziotik edo haserrealditik, eta aurrera jarraitzeko eta bizirauteko aukera ematen digu. Ohikoa da gerrak edo tratu txarrak bizi izan dituzten haurrengan, baina gerta daiteke baita ere indarkeriazko edukiak eta beren adinerako egokiak ez direnak maiz erabiltzen dituztenengan.
Hezkuntza-erantzuna
Hezkuntza-eremutik eman dezakegun erantzunari dagokionez, bi indarkeria-mota bereizi behar dira: benetakoa eta mediatikoa.
A. Benetako indarkeriari erantzutea (jasandako edo ikusitako indarkeria)
Benetako indarkeriak eragindako traumaren aurrean, erantzunik onena indarkeriak eragindako haur eta nerabeen tratamendu psikologikoan espezializatutako profesionalengana jotzea da. Kasu horietan, hezkuntza-erantzunak prebentziokoa, detekziokoa, laguntzakoa eta laguntzakoa izan behar du, baina hezitzaile gisa gure irismenetik kanpo dauden konponbideak aplikatzen saiatu gabe.
Hezitzaileen (irakasleak zein senideak) prestakuntza funtsezkoa da haurren aurkako indarkeria-egoerak garaiz prebenitzeko eta detektatzeko eta lehenbailehen jardun ahal izateko. Hezitzaileak eta ikastetxeak babesteko gure koadernoan egoera horiei aurre egiteko gakoak aurki ditzakezu.
B. Baliabideetako indarkeriari erantzutea (informaziozkoa edo fikziozkoa)
Indarkeria mediatikoari dagokionez, hezkuntza are protagonistagoa da honako gai hauetan:
- Hezkuntza kritikoa hedabideetan.
- Haur eta nerabeekin elkarrizketa bat ezartzea, lehen haurtzarotik eduki kulturalei eta haien esanahi sozialari buruz.
- Familiek eta hezitzaileek zer eduki diren egokiak hainbat adinetarako, irizpide hori garatzea.
- Curriculumean gaur egungo komunikazio-adierazpenen azterketa txertatzea, haien analisia eta testuinguru kultural, historiko eta artistikoarekin duten harremanari buruzko hausnarketa bultzatuz.
Hezitzaileek gaitasun horiek eskuratu eta indartzeko, etengabeko hezkuntza funtsezkoa da, haurren eskura dauden formatuak eta hedabideak oso azkar aldatzen baitira.
2. Hazkuntza-efektua
Eduki bortitzen eraginpean egotearen ondorio kognitiboa da. Komunikabideek beste eduki batzuek baino protagonismo handiagoa ematen diotenean indarkeriari, mundua arriskuz betetako lekua den sentsazio okerra sor dezakete, txikiengan beldurrak eta segurtasunik ezak eta helduengan gehiegizko babesa ematen duten joerak sustatuz.
Era berean, pelikuletako, musika-bideoetako eta bideojokoetako ekintza-eszenen ikusgarritasuna baliabide artistiko deigarria da, eta produktu horien audientziak areagotzen ditu, baina zenbat eta gehiago kontsumitu, orduan eta gehiago normalizatzen ditugu, eta zabaldu eta partekatu egin ditzakegu, adin-mugak aintzat hartu gabe.
Gainera, indarkeriaren isla objektiboa izatea baino gehiago, sentsazionalismoak indarkeria sortzen du eta emozioak manipulatzeko modu bat da, emozioetara zuzenean jotzen baitu gertaeren analisi arrazionala saihestuz.
Hezkuntza-erantzuna
Hazkuntza-efektua ekiditeko, funtsezkoa da hedabideetan heztea: komunikabideek, eduki-ekoizleek (zinema, serieak, bideojokoak...) eta sare sozialek nola funtzionatzen duten jakitea beharrezkoa da haien interesak ulertu ahal izateko, komunikaziokoak zein ekonomikoak eta sozialak, eta eskaintzen diguten munduaren irudia hobeto interpretatu ahal izateko.
Garrantzitsua da, halaber, haurrek txikitatik ikastea informazio-iturri desberdinak erabiltzen eta, denborarekin, iturri bakoitzak duen alborapen mota baloratzeko aukera emango dieten gaitasunak eskuratzea. Adibidez: ezin dira modu berean interpretatu azterketa akademiko baten datuak, egunkari baten informazioa, publirreportaje babestu bat edo Facebooken post bat. Sare sozialak, talde mediatikoak, ekoizleak, mezu korporatiboak... informazio-iturri bakoitzak interes desberdinei erantzuten die eta horiek ezagutzeak gure irizpidea indartzen laguntzen digu eta Interneteko buloetatik edo fake news-etatik babesten gaitu.
Ezin da beti saihestu haurrek eduki sentsazionalistak eta desegokiak kontsumitzea, baina gida ditzakegu gurekin gogoeta egin dezaten eskaintzen diguten mezuaren objektibotasunari, egokitasunari edo garrantziari buruz.
Komunikazio-ereduak ezagutzeak gure ikasleei jasotzen ditugun mezuetan eragiten duten alderdiak azaltzen lagun diezaguke: interesak, gaitasunak, testuingurua... Gabriela Peña en Mindmeister egindako eskema
3. Modelado
Modelatzea jokabide-efektu bat da, pertsonok ereduak behatuz (benetakoak zein fikziozkoak) jokabideak ikasteko eta erreplikatzeko dugun gaitasunari dagokiona. Hori da, eskuarki, "Imitazioa" deitzen duguna. Modelatzean egoeraren aldagai batzuek eragiten dute, eta, beraz, haurrek eta nerabeek kontsumitzen dituzten indarkeriazko edukietan arreta jarri behar da narrazio-gako batzuetan.
Hezkuntza-erantzuna
Telesailetan, liburuetan, filmetan eta bideojokoetan agertzen diren pertsonaiak bortitzak direnean, haurrak eta nerabeak jokabide-eredu desegokiak erabiltzen uzteak eta horiek imitatzeak kezkatu gaitzake. Nola jakin dezakegu eduki jakin batzuen imitazio-ahalmena? Galdera* hauek argibide batzuk ematen dizkigute:
- Erasotzailea pertsonaia erakargarria da?
- Posible al da biktimarekin enpatizatzea edo pertsonai laua bezala antzeztua izan da, nortasunik gabe?
- Argumentuak indarkeria justifikatzen du?
- Ba al dago armarik? Indarkeria fisikoa, psikologikoa edo egiturazkoa da?
- Indarkeria esplizituki adierazi da? Zenbat da edukiaren barruan?
- Indarkeriaren irudikapena errealista da ala ez?
- Ba al dago indarkeriaren sari edo zigorrik?
- Ikusten al dira indarkeriaren ondorioak?
- Indarkeria eta umorea lotzen ari dira?
* Iborraren egokitzapena, I. Nola informatu haurrei indarkeriari buruz. Reina Sofía Zentroa, 2007
UNICEFen konpromisoa irudien erabilerarekin, batez ere hezkuntza testuinguruetan
UNICEFen jarduerak mundu osoan haur eta nerabeek jasaten dituzten eskubideen urraketen lekuko izatera garamatza. Errealitate hori ezagutarazi behar dugu, gizartea justiziaren eta ekitatearen alde mobilizatu ahal izateko eta haurrei ahotsa eman ahal izateko, informaziorako eskubidea eta gure irudietan agertzen direnen irudirako eskubidearen babesa uztartuz.
Haurren eskubideak zabaltzeko eta sustatzeko gure lana ez dadin egon ordezkatutako pertsonen duintasunak merezi duen errespetuarekin eta irudia ikusten duenaren sentsibilitatearekin gatazkan, gure jarduera osoan eragina duten irudiak erabiltzeko kode zorrotzak erabiltzen ditugu. Irudi on asko geratzen dira kanpoan, irizpide horiek betetzen ez dituztelako.
Ikasgelan erabiltzeko proposatzen ditugun edukietan, prebentzio horiek zorroztu egiten ditugu, behar-beharrezkoa iruditzen baitzaigu gure jardueretan parte hartzen dutenak edozein indarkeria bisual edo narratibotatik babestea. Gure ustez, posible da haurrekin eta nerabeekin eskubideen, garapenaren, justiziaren eta ekitatearen funtsezko gaiez hitz egitea, oraindik barneratzeko prestatuta ez dauden edukiak azaldu gabe.
Ikasgelarako proposatzen ditugun irudiei buruzko zalantzarik edo iradokizunik baduzu edo informazio gehiago behar baduzu, jar zaitez gurekin harremanetan educacion@unicef.es helbidean.
Bakearen Eguna jarduerak eta baliabideak
Azken berriak blogean
Haurren Munduko Eguna ospatzeko jarduera
Haurrak gara!
Datorren azaroaren 20an, Haurren Munduko Egunean, hausnarketa bat proposatu nahi dugu haurtzaroaren eta nerabezaroaren esanahiari buruz, zerk kezkatzen gaituena, zer gehien baloratzen duguna, ikasgeletatik zer aldarrikatu nahi duguna... Bat egingo duzu?