Preto  de 400 docentes participaron nunha enquisa de UNICEF España para coñecer a resposta da comunidade educativa fronte ao COVID--19

En España, todos os centros educativos están pechados pola declaración do Estado de Alarma o pasado 14 de marzo. Desde entón, 10,3 millóns de estudantes seguen o proceso de formación a través de Internet.
O confinamento debido á propagación do coronavirus supón un reto para o sistema educativo español, como o de tantos outros países. Aquí, os preto de 900.000 profesores e profesoras das diferentes etapas educativas, desde infantil ata universitaria, tiveron que adaptar o sistema de aprendizaxe nun contexto que cambia por instantes.

Co propósito de coñecer como está a afrontar a comunidade educativa española o COVID-19, UNICEF Comité Español lanzou o pasado 25 de marzo unha enquisa para coñecer a opinión do persoal docente. Desde entón, 390 persoas responderon as preguntas propostas. Desta maneira, aínda que a enquisa no é representativa da comunidade educativa española (tampouco era o seu propósito), si nos permite extraer algunhas conclusións a través das cales orientar recursos, políticas e accións determinadas. 

Perfil dos docentes

O 96% das respostas proceden das diferentes comunidades autónomas de España, sendo o outro 4% de países de América Latina, especialmente de Arxentina. Unha de cada tres respostas provén de profesores de secundaria, o 30% de primaria, o 13% son profesores de educación infantil, o 14% pertencen ao equipo directivo do centro, o 4,9% é profesor de educación especial e outro 3,1% son membros do equipo de orientación.

Máis da metade das respostas, o 59,9%, proveñen de docentes que traballan en centros educativos que teñen algunha relación con UNICEF: o 28,3% son centros referentes en educación en dereitos da infancia e a cidadanía global, outro 17,5% realizan colaboracións puntuais coa organización e o 14,1% do total son escolas amigas e colaboradoras.

Por titularidade, o 68,1% das respostas proceden de centros educativos de carácter público, mentres que o 21 % traballa en centros concertados e outro 4,9% en centros de carácter privados.
 

Coordinación interna

Segundo os propios docentes, a coordinación do claustro durante os primeiros días do confinamento foi bastante positiva. O 34,7% dos enquisados cualifícana de moi boa e outro 33,7% de excelente. Pola súa banda, unha de cada cinco persoas considera que a coordinación foi boa, outro 7% cre que existiu pouca coordinación interna e, por último, o 4,6% opina que non houbo coordinación do claustro.

Pola súa banda, a ferramenta máis utilizada para a coordinación interna dos docentes é a  multiconferencia de vídeo ou audio, que é utilizada polo 39,4% dos profesores e profesoras. Tras esta opción, sitúase o correo electrónico (19,7%), o  WhatsApp,  Telegram ou similar (18,1%) e, en cuarto lugar, outras plataformas dixitais, como a páxina web do centro ou a da consellería de educación de cada comunidade autónoma (15,5%). O 7,4% asegura que utiliza todas as opcións anteriores para coordinarse.

Para as próximas semanas, o persoal docente quere seguir coordinándose de maneira preferente a través das multiconferencias de vídeo ou audio mediante o uso de diferentes aplicacións e programas existentes no mercado, destacándose o uso de Microsoft  TEAMS,  Zoom e Google.  

Coronavirus: a educación a distancia en momentos de crise

Máis da metade dos docentes considera “importante” abordar a formación docente para mellorar a calidade da educación a distancia, seguido doutro 21,7% que o considera “urxente”, mentres que o 19,5% cualifícao como “interesante”. Pola súa banda, o 6% dos enquisados considera que a formación docente é agora pouco relevante e o 0,8% cualifícao como “irrelevante” nestes momentos. P

Pola súa banda, o 48,5% das persoas enquisadas considera “urxente” abordar o acceso ao alumnado á tecnoloxía, mentres que o 36,7% opina que este feito é “importante” e outro 10,2% catalógao como “interesante”. Unicamente o 3,1% cualifica este aspecto como “pouco relevante para mellorar a calidade da educación a distancia no centro educativo.  

Ademais, case a metade (48,8%) cualifica de “importante” a capacidade das familias para facer seguimento e así mellorar a calidade da educación a distancia, seguido do 33% que o considera “urxente”, mentres que o 15,3% cre que é “interesante”. Pola súa banda, o 1,9% das persoas enquisadas cualifícano de “pouco relevante” e o 1,1% de “irrelevante”.

No que respecta a os niveis educativos superiores, o 42,4% considera que as competencias de aprendizaxe autónoma no alumnado son “importantes”, seguido do 26,2% que as considera “urxentes” e o 16,3% que as cualifica como “interesantes”. No outro extremo, o 3,9% cre que son “pouco relevantes” para mellorar a calidade da educación a distancia no centro e outro 1,1% considera que son “irrelevantes”. 

Ademais, o 45,9% das persoas enquisadas considera “urxente” a dotación de recursos para mellorar a calidade da educación a distancia, seguido do 38,1% que o ve “importante” e outro 11,7% que o cualifica de “interesante”. A gran distancia, o 2,1% cre que a dotación de recursos é “pouco relevante”, mesma porcentaxe dos que consideran este ítem como “irrelevante”.

Cómo se comunica o profesorado cos estudantes e as familias?

A enquisa tamén preguntou sobre as diferentes canles de comunicación coas familias e os propios estudantes, sendo as respostas complementarias, xa que normalmente úsase máis de unha aplicación. Segundo os datos da enquisa, o 23,4% dos docentes comunícase cos estudantes e as familias de maneira individual a través do correo electrónico. Ademais, un de cada tres profesores (10,7%) envía correos electrónicos xenerais para comunicarse. O 18,7% dos docentes comunícase a través da páxina web do centro.

Así mesmo, o 13,3% comunícase por teléfono ou  videochamada de maneira individual con cada neno ou nena, porcentaxe lixeiramente superior a quen se comunica a través de  multiconferencia grupal (13,1%). O 7,9% comunícase a través de mensaxes individuais de  WhatsApp ou  Telegram (ou aplicación similar), mentres que o 7,2% faio a través destas aplicacións, pero usando os grupos. 

Por último, cabe destacar que o 3,2% dos docentes comunícase cos nenos e nenas e as súas familias a través da páxina web da Consellería de Educación e o 2,4% utilizando as redes sociais. 

Seguimento do proceso educativo

Os profesores e profesoras destacan o seguimento diario e de maneira individual que realizan cos seus alumnos a través das diferentes canles, como o correo electrónico, as  multiconferencias, as ferramentas de Google Classroom. 

Nalgúns casos fanse chamadas aos pais para comentar a situación de determinados alumnos e alumnas. Noutros casos, realízase un seguimento diario da asistencia das clases  online, con aviso por correo electrónico ás familias dos alumnos que non atenderon ás clases.

Noutros centros educativos, ao comezo de cada semana envían un plan de traballo semanal. Tras isto, o titor comunícase de maneira individual a diario, complementándoo con chats de  TEAMS. Neste centro, asegura un profesor “sempre se dan ánimos e refórzase o emocional. Téñennos sempre que o necesitan, dá igual a hora”.
 

Fenda dixital

Segundo os docentes, e de modo aproximado, o 71,2% das familias manteñen o contacto e responden as actividades e propostas que realiza o centro. Convén destacar que esta enquisa non ten ningunha validez científica e o seu uso é meramente  exploratorio. En aspecto concreto, a ministra de Educación e Formación Profesional, Isabel  Celaá sinalou que “case o 80% do alumnado está conectado co profesorado, tendo o  feedback que necesita”, segundo recolle RTVE.

Non todas as familias teñen acceso a Internet nos fogares ou contan con equipos informáticos cos cales seguir o proceso educativo a distancia. Nestes casos, os profesores implementan diferentes alternativas para seguir en contacto e asegurar a aprendizaxe destes nenos, por exemplo, a través do contacto telefónico. Noutros casos, a través de material impreso, libros de texto e fichas de traballo que levaron o último día de clase. Algúns centros prestaron os seus propios equipos, así como diferentes consellerías.

Nun centro educativo de Castela e León, por exemplo, os alumnos teñen a opción de realizar as tarefas en papel e as familias envían unha foto a través do móbil ao correo da plataforma educativa. “Na medida do posible estamos a combinar os medios habituais cos que nos viñeron impostos pola situación”.
 

Participación infantil e adolescente

A participación dos nenos e nenas tanto no día a día do centro como na planificación escolar está cada día máis presente nos centros educativos de toda España. Non só porque a participación é un dereito recolleito na Convención sobre os Dereitos do Neno, senón porque supón a mellor maneira de construír un colexio máis integrado e solidario.  O 79,9% dos centros contan con canles a través dos cales o alumnado e as súas familias poden facer propostas de participación.

Esta traxectoria de participación infantil e adolescente mantense nestes momentos onde os centros educativos están clausurados polo coronavirus. Desta maneira, o 29,9% dos centros puxeron en marcha propostas creativas, ligadas á expresión plástica, verbal e artística, como concursos de debuxos, carteis ou poesías, entre outros. Ademais, o 29,4% tamén realizan propostas ligadas á expresión de emocións, o apoio mutuo e a solidariedade. O 28% dos centros que brindan espazos de participación infantil tamén o fan con propostas deportivas e de hábitos saudables e o 12,6% tamén contempla propostas de aprendizaxe entre pares.

Igualdade e equidade de oportunidades

O 42,6% dos docentes consideran que na súa comunidade autónoma non se están tomando decisións que aseguren a alimentación saudable dos nenos e nenas nos seus fogares. 

Preguntados sobre se o nivel educativo e de idiomas das familias da comunidade educativa afecta na calidade da aprendizaxe do alumnado na educación a distancia, o 34,6% das respostas que a súa influencia é “normal”, seguido de quen considera que inflúe “moito” (27%) e daqueles que cren que esta situación “vai ter un gran impacto” (20,9%). Pola súa banda, o 12% opina que esta situación afecta “pouco” e un 5,5% cre que non vai afectar. 

Esta situación de peche dos centros escolares pode acentuar “moito” as diferenzas no ritmo de aprendizaxe do alumnado, así como aumentar a disparidade no logro de resultados; así opina o 34% das persoas enquisadas. Pola súa banda, o 30,4% cre que afecta o “normal” e un de cada catro (25,1%) considera que afectará de maneira radical. O 8,4% cre que afectará pouco e, por último, o 2,1% opina que non afectará “case nada”.  

Os docentes ademais están preocupados polo uso das pantallas que poidan estar a facer o seu alumnado durante os días de confinamento. Cabe lembrar que os nenos, nenas e adolescentes están a pasar moitas horas diante das pantallas, tanto para continuar co proceso de aprendizaxe como por motivos de lecer. Isto pode acentuar algúns problemas que xa existían antes, entre eles o ciberbullying, a dependencia dos dispositivos ou a falta de descanso.

Estudantes con necesidades educativas especiais

Os profesores e profesores teñen baixo a súa responsabilidade a nenas e nenos con necesidades educativas especiais. Nestes casos, os docentes traballan de maneira específica, e na maioría dos casos individual, con estes nenos, por exemplo, a través de planificacións paralelas cos docentes e psicopedagogos, coordinación cos diversos profesores da área ou tarefas individuais. 

Noutros centros, deseñáronse actividades específicas para determinados colectivos, producíndose tamén adaptacións curriculares e aos diferentes niveis. Por exemplo, adaptouse material á linguaxe de signos, como nos comentaba recientemente o Centro Educativo  Ponce de León de Madrid: “os nenos xordos están en desvantaxe porque a parte escrita non chega aos devanditos alumnos da mesma forma que aos oíntes”. O centro está a adaptar o material que se lles manda e as intérpretes de lingua de signos traducen os contidos e fan vídeo coa devandita lingua para logo enviarllo aos alumnos. “Tivemos que habilitar a persoal, e ás intérpretes de lingua de signos con computadores e aplicacións que nos permitan vídeo conferencias entre profesorado e con alumnado”, asegura Montserrat, directora pedagóxica do centro.

Preguntados a este respecto, ao 29,9% dos docentes preocúpalles “moito”, repetíndose practicamente esta mesma porcentaxe entre aquelas persoas que consideran que esta situación preocúpalles “bastante” (29,7%). A outro 27,1% preocúpalle o “normal”, mentres que ao 8,3% preocúpalle “pouco” e ao restante 4,9% non lle preocupa.

¿Cómo calificar el curso escolar? 

Cando se decretou o peche dos centros educativos e a continuidade do proceso de aprendizaxe de forma telemática, a inmensa maioría dos centros escolares xa avaliaran o segundo trimestre escolar ou se atopaban nas semanas finais, dependendo do calendario escolar de cada comunidade autónoma. 

Para o 34,5% do persoal docente enquisado, o segundo trimestre do curso escolar debería cualificarse mediante un sistema de avaliación continua, seguido de quen optaría por estudar caso a caso (18,2%) e por quen se decanta por non considerar este trimestre na cualificación anual (11,6%). Pola súa banda, o 6,5% de quen realizou a enquisa optaría por unha avaliación por proxectos e o 5,4% polo aprobado xeral.

Con todo, o 23,8% optou por outro tipo de resposta, destacando que na maioría dos centros educativos xa se realizou a segunda avaliación antes do peche dos centros escolares polo estado de alarma. 
 

Reflexiones personais

O cuestionario tamén se interesaba por saber a opinión persoal sobre a situación actual e como afronta o persoal docente os próximos meses. As palabras máis repetidas nas preto de 400 respostas foron incerteza, ansiedade ou preocupación. 

Con todo, segundo as respostas, os docentes tamén afrontan con “optimismo os próximos días e estou a desexar empezar a traballar cos meus mozos”, asegura unha resposta de alguén que, ademais padeceu o  COVID-19. Outros profesores e profesoras aproveitaron este tempo para ampliar a formación en plataformas dixitais.