As emerxencias, sexan do tipo que sexan, impactan na actividade escolar, no acceso a centros educativos, na saúde de docentes e estudantes e noutros aspectos do día a día a día educativo. Garantir o dereito á educación en situacións excepcionais é un compromiso básico, tanto en países en desenvolvemento como en países desenvolvidos.

Este mapa, difundido pola UNESCO o 4 de marzo de 2020 mostra os países nos que se procedeu ao peche de centros educativos para evitar a expansión do COVID-19 (novo coronavirus). En verde, os países onde houbo peches xeneralizados de centros e en amarelo os países nos que os peches se atopan localizados. En total, calcúlase que 290 millóns de estudantes no mundo quedaron sen clases a principios de marzo a causa do  COVID-19.

Nas últimas décadas, o mundo foi testemuña dun número crecente de crises ocasionadas por conflitos, desastres naturais e epidemias. Cando afectan á educación, alteran o día a día dos estudantes e as súas familias e, ademais, poñen en perigo o seu futuro e a súa capacidade para contribuír ao desenvolvemento da sociedade.

Pese ao papel crucial da educación nunha situación de alerta ou emerxencia e os enormes beneficios que achega aos estudantes nestas circunstancias, a educación adoita ser o primeiro servizo que se suspende e o último que se restablece nas comunidades afectadas por crises. A expansión do COVID-19 non é unha excepción a esta regra: segundo datos de la UNESCO, 290 millóns de estudantes perderon xa as súas clases debido ás medidas para conter a propagación da epidemia.

Dereitos na encrucillada

Esta situación expón un clásico conflito de dereitos: protexer o dereito á saúde da poboación fronte a protexer o dereito á educación de nenos, nenas e adolescentes. A urxencia da situación fai que sexa lóxico dar prioridade ás medidas para frear a epidemia, para evitar danos maiores. Na medida do posible, ditas medidas deben tomarse de tal forma que o dereito á educación dos millóns de estudantes que viven nas zonas afectadas polo COVID-19 non se vexa vulnerado.

Nunha situación de alerta como a actual, a educación é un salvavidas para os nenos e as nenas. As rutinas escolares proporciónanlles a estabilidade e a orde que lles axudan a afrontar a incerteza. Ademais, a escola pode ser fonte de aprendizaxes valiosos sobre saúde e prevención de riscos e, en colaboración coas familias, pode axudar a canalizar as emocións daqueles nenos e nenas que se viron expostos a informacións inapropiadas para a súa idade.

Asumir responsabilidades, garantir dereitos

Non hai unha solución fácil, nin duradeira no tempo nin válida para todos os casos porque a actualidade da expansión do virus evoluciona cada día e o que pode ser adecuado hoxe, quizais non o sexa mañá. Aínda así, a prevención, a comunicación e a planificación son ferramentas que poden permitir á comunidade educativa facer fronte aos riscos e gañar en resiliencia. Algunhas ideas que estamos a obter de centros educativos que xa deron primeiros pasos eficaces: 

1. Non ignores a situación

Aínda no improbable suposto de que o COVID-19 desaparecese de forma máxica nuns días, o seu impacto de saúde, económico e social xa é unha realidade. Prepararnos para situacións difíciles ou sobre as que non temos experiencia fainos gañar terreo no caso de que ditas situacións ocorran. Se finalmente non hai que poñelas en práctica, gañariamos un coñecemento da nosa contorna educativa que quizais antes non tiñamos.

•Por exemplo: algúns centros están a preparar protocolos de comunicación especiais e o coñecemento que están a adquirir sobre as redes de difusión de información no centro pode ser moi útil para eles no futuro.
2. Segue as recomendacións da administración e adáptaas ao teu contexto

O equipo directivo do centro debe estar ao tanto das recomendacións que, desde distintas institucións, se realizan conforme avanza a situación. Con todo, é importante ter en conta a xeneralidade de moitas directrices, que están pensadas para servir a toda a poboación e a múltiples sectores produtivos, o que nos obriga a ser nós os que concretemos determinadas normas e protocolos de actuación.

•Por exemplo: ningunha directiva da administración vai entrar no detalle de se é necesario ter xel desinfectante nos baños, en cada clase ou á entrada do centro. Ese nivel de decisión corresponde ao centro educativo.

3. Conta coa comunidade educativa

O poder da participación é especialmente útil en emerxencias. Para empezar unha boa comunicación, suficiente e adecuada, ofrece transparencia, reforza a percepción do centro como un lugar seguro e preocupado polo benestar de todos e incrementa a confianza da comunidade educativa, fortalecendo o clima escolar. Unha adecuada comunicación de crise contén a difusión de rumores e clarifica cales son as fontes de información confiables mentres dure a situación.
•Por exemplo: preparar protocolos de prevención en colaboración co alumnado ten interesantes beneficios sobre varias competencias académicas e ademais facilita o compromiso dos participantes no seguimento das normas consensuadas.

4. Pon freo á discriminación

A protección fronte ao bullying é unha responsabilidade ineludible do centro educativo. Se se detectan prexuízos e actitudes violentas contra determinados grupos é necesario abordalas educativamente canto antes. 

• Por exemplo: no caso do COVID-19 reclamouse publicamente maior protección nas escolas debido aos insultos e situacións desagradables que experimentaron algúns estudantes de orixe chinesa. Nun momento en que a propagación do virus é mundial é crucial incidir en que os virus non entenden de nacionalidades nin de cores de pel e que pensar o contrario é inxusto e ademais perigoso, porque nos impide abordar as vías reais de contaxios. 

5. Aproveita para mellorar

En todo o mundo, as situacións de emerxencia poden chegar a ter un impacto positivo e duradeiro na educación porque permiten detectar antigos problemas e melloralos de fronte ao futuro.
•    Por exemplo: algunhas escolas destruídas por desastres naturais foron reconstruídas con baños, que antes non tiñan. A actual crise pode servir para reforzar a hixiene en moitos dos nosos centros que, en demasiadas ocasións, mesmo carecen de xabón nos baños de alumno.

6. Solucións innovadoras

O século XXI é a era da educación a distancia. Mesmo no caso de que un centro educativo tivese que pechar as súas portas isto non ten por que significar un parón na educación do seu alumnado: pódense abordar, en colaboración coas familias, propostas de educación on-line que permitan continuar con gran parte das clases. Con todo, é necesario considerar algúns factores importantes á hora de planificalo xa que inflúen moitos aspectos, como a idade do alumnado, o nivel adquisitivo das familias ou a posibilidade de que parte do profesorado enferme e non poida dar clase.
•    Por exemplo: algúns docentes xa está a preparar parte do seu temario para poder impartir as clases a través de Face Time para aqueles alumnos e alumnas que poidan estar en corentena ou no caso de que se suspendan as clases.

7. Transmite calma

A escola é unha das institucións de referencia dunha comunidade e, ás veces, o día a día non nos permite darnos conta da gran influencia que o centro educativo ten na súa contorna. Nas situacións complicadas é onde máis se pon a proba esta capacidade de impacto. Transmitir mensaxes de calma, sen alarmismos, adaptando os datos dispoñibles á capacidade de comprensión do noso alumnado e facendo propostas nas que a comunidade educativa poida participar, é clave.

•    Por exemplo: algúns dos centros que se viron afectados por situacións de  bullying debido ao COVID-19 souberon actuar rápido e con transparencia, evitando que os problemas se estendesen. Outros centros afrontaron eficazmente os rumores que empezaban a dispersarse entre alumnado ou familias, logrando evitar situacións que podían levar ao pánico. 

Queres contarnos a túa experiencia?

Esta situación é nova para todos e compartir información pódenos axudar a prepararnos e planificar mellor. No voso centro emprendestes iniciativas que están a axudar a afrontar a situación?  Compárteo connosco en redes sociais (Twitter | Facebook | Instagram) o envíanos un correo a educacion@unicef.es. Interesanos moito coñecelas e compartilas con outros centros!