Os medios de comunicación e a alarma social as veces precipitan o traballo de familias e educadores obrigándonos a explicar cousas das que nunca creimos que necesitaríamos ter que falar cos máis pequenos. Non é o fin do mundo: só hai que ter moi claras as prioridades

"O coronavirus é un bicho pequeniño con coroa?"

Desde fai unhas semanas parece que non se fala doutra cousa que non sexa o COVID-19 (“o coronavirus”): nos medios, nas rúas, nas familias, nos centros educativos e ata nas aulas de educación infantil. Non parece o tema máis axeitado para falar na asamblea de infantil, pero ás veces os nenos e nenas son quen o propón porque están nerviosos pola expectación que notan ao seu redor e expresarse. Como podemos afrontar esta situación desde un punto de vista educativo? Se xa coñeces as nosas propostas de educación en dereitos de infancia, quizais xa imaxines cómo: enfocando o tema de maneira que protexamos os dereitos dos nenos e nenas dos que somos responsables. Neste este caso, especialmente os seus dereitos á protección e á saúde.

Protexer as súas emocións

Os nenos e nenas moi pequenos aínda non adquiriron a madurez suficiente para poder entender algúns aspectos biolóxicos, sociais e económicos das enfermidades. Habitualmente, cando falamos con eles sobre os problemas de saúde empregamos eufemismos como chamar a virus e bacterias “ bichitos invisibles”, referirnos á enfermidade como “ pupa” ou dicir que a xente enferma “está malita”. Estas imprecisións non contribúen á súa formación científica (para a que aínda haberá tempo) pero contribúen a outro aspecto moi importante da educación nesta etapa: protexer o seu benestar emocional.

A prioridade nesta etapa debe ser, precisamente, protexer a nenos e nenas de toda aquela información que aínda non poden procesar e que lles pode levar a desenvolver ansiedade e medos debido á incertidumbre. Neste sentido convén:

• Evitar que vexan ou escoiten noticias e reportaxes cun enfoque sensacionalista ou morboso da situación.
• Evitar que se expoñan moito tempo a noticias sobre o problema, aínda que o tratamento sexa adecuado: o tempo que dedicamos a un tema tamén pode transmitir inquietude, aínda que o ton non sexa alarmista. 
• Evitar involucralos en conversacións de adultos sobre a situación, especialmente se son acaloradas ou inclúen bromas e dobres sentidos: aínda que non esteamos a falar con eles, saben do que falamos e sacan as súas propias conclusións.
• Dedicar tempo a resolver as súas dúbidas e inquietudes, nunha linguaxe adaptada á súa capacidade de comprensión, pero non enganoso. Se sentes que che faltan recursos para transmitir información, podes recorrer a algúns dos contos que se editan cada ano sobre saúde e enfermidades, xa que permiten aos nenos e nenas procesar o impacto emocional a través da imaxinación. Na túa biblioteca ou librería máis próxima poderán recomendarche algúns títulos interesantes.

Protexer a súa saúde

Neste momento do desenvolvemento é tamén moi importante sentar as bases das competencias de autoprotección que lles permitirán ser responsables sobre a súa saúde e a doutras persoas ao longo da súa vida. Non é necesario un tratamento exhaustivo das causas e efectos das enfermidades para empezar a incidir educativamente en condutas de protección que si están ao alcance de nenos e nenas desde idades moi temperás e que ademais lles permiten desenvolver o seu sentido de autoeficacia e a súa seguridade en si mesmos:

• O lavado de mans con auga e xabón: non só aprender a lavarse ben as mans, senón adquirir o hábito e ser capaces de demandar e promover esta necesidade en diferentes contextos (por exemplo: lembrarllo a outros nenos, acordarse nun restaurante…)
• Recoñecer as circunstancias cotiás nas que estamos en contacto con sucidade e ser capaces de tomar precaucións. Por exemplo: manexo de terra, contacto con animais domésticos, precaucións fronte a lixo e feces…
• Aprender e interiorizar aquelas medidas hixiénicas que protexen aos demais, por exemplo: o uso de panos e servilletas, aprender a soarse e a limparse, evitar compartir cubertos e vasos…
• Adquirir respecto pola contorna: pequenas contribucións á hixiene doméstica e escolar, adquirir o hábito de tirar os refugallos ao lixo, coñecer a importancia da limpeza da contorna, da roupa, da vaixela…

Previr a violencia

A esta idade aínda non temos a capacidade de reflexión necesaria para facer unha análise crítico das informacións erróneas, malintencionadas ou prejuiciosas. Non podemos evitar que os nenos e nenas entren en contacto con determinadas opinións, pero temos que prestar especial atención porque mesmo o que un neno ou nena un pouco máis maior podería entender como un chiste pode ser tomado literalmente polos máis pequenos.

Neste sentido é moi importante dedicar un tempo extra a detectar os malentendidos que poden estar afectando á súa percepción da saúde e a enfermidade porque poden sentar as bases de estereotipos e prexuizos duraderos. Por exemplo:

- “O meu veciño é un coronavirus”.
- “Se a túa avoa tuse  tu abuela tose vai morrer”.
- “Hai que afastarse dos vellos”.
- “Os pobres contaxian enfermidades”.

Ás veces, por máis que nos esforcemos en tratar adecuadamente e con sensibilidade estes temas na aula ou en familia, non podemos evitar que as conversacións entre nenos e nenas convértanse nun “teléfono escacharrado”. A pesar de que é comprensible e que, en idades moi temperás non hai realmente malicia nos comentarios, é moi necesario reconducir as percepcións erróneas que poidan estarse formando sobre determinadas persoas ou colectivos, para evitar que, co tempo, convértanse en algo máis grave.

Recorda: o exemplo vale máis que as palabras

A calquera idade, pero moi especialmente cos máis pequenos, de pouco vale ensinar a lavarse as mans se non nos ven a nós facelo a miúdo. Tampouco terá moito efecto o que lles digamos sobre estar tranquilos se perciben o noso nerviosismo ou que lles rifemos por chamar "coronavirus" a alguén se logo óennos a nós facer chistes que non saben interpretar. Nunha etapa do desenvolvemento na que as habilidades lingüísticas aínda non están plenamente desenvolvidas gran parte da aprendizaxe realízase por imitación e ten un alto compoñente emocional. A educación dos máis pequenos é un esforzo que nos pode obrigar a empregar todos os sentidos.

Resumo de competencias para esta etapa educativa

Todas as recomendacións anteriores refírense a nenos e nenas de Educación Infantil (ata os 6 anos, aproximadamente, dependendo do grao de madurez). Noutras idades deberemos ter outros enfoques máis adecuados ao seu nivel de competencia e que lles permitan aprender e desenvolverse acorde á súa idade.

Participa na conversa

Trataches este tema con nenos e nenas pequenos e tes exemplos de éxito que poidan axudar a outros educadores e ás súas familias? Compárteos con nós en redes sociais (Twitter | Facebook | Instagram) ou envíanos un correo a educacion@unicef.es Interesaranos moito coñecelos!